خسرے دی جنج

خسرے دی جنج

آصف شاہکار

رجبے جلاہے دی مڑ جنج چڑھی اے۔ اوہدی جنج نال سارا پنڈ اکٹھا ہو کے رلیا اے۔ اوہدی وجہ ایہہ ہے کہ جنج دا گاہ ڈیریاں، بیٹھکاں تے اوس دن دا پیا ہویا سی جس دن دے رجبے دے دن متھے گئے سن۔ منڈیاں کھنڈیاں تے ایس جنج وچ آ کے رلنا ہی سی، پر کئی شغلی وڈ وڈیرے تے پکی عمر دے بندے وی ایہہ جنج ویکھن آئے۔ منڈیاں پچھلے کئی ہفتے بہہ کے صلاحواں کیتیاں سن کہ ایس جنج وچ کیہڑے بندے کیہ کیہ کرنا ایں۔ منڈیاں دی اک ڈھانی زنانیاں والے کپڑے پا کے تے سرخیاں، پاؤڈر لا کے آ رلی۔ جد جنج تری تے گلی دے دوہاں پاسے ایہناں دی اک اک قطار کندھاں نال لگ کے کھلوتی سی تے جد جنج ایہناں قطاراں وچوں لنگھی تے سارے منڈیاں رل کے خسریاں وانگوں تاڑیاں ماریاں۔ ایہناں چوں اک دو منڈے جنج دے اگے اگے خسریاں دی طرحاں نچدے وی ترے۔ اک شغلی وڈ وڈیرے گھوڑی چڑھے رجبے نوں کھچکلیاں ماردے ہویاں جا کے چنی تے چوڑیاں دتیاں۔

ہاسیاں تے ٹھٹھیاں دا اک میلہ لگیا ہویا سی۔ جنج جد تھوڑی واٹ ہور تری تے اک تھاں گلی وچ چکڑ سی۔ کسے گھوڑی دی ڈھوئی وچ سوٹی دتی تے اوہ کد پئی، رجبے گھوڑی نوں قابو کرن دی بڑی کوشش کیتی پر رجبا کتھے تے گھوڑیاں کتھے؟ اوہ منہ بھار چکڑ وچ آ ڈگا، اوہدی پگ تے سہرا لتھ کے کدھرے جا ڈگے تے سارا منہ کالے چکڑ وچ لبڑ گیا۔ اوہدے رشتے داراں بھج کے آ کے اوہنوں اٹھایا، تے اوہناں جد فیر اوہنوں گھوڑی تے چاڑھن دا جتن کیتا تے اوہنے رولا پا دتا، "میں گھوڑی تے نہیں چڑھنا...میں گھوڑی تے نہیں چڑھنا۔" اوہ جد روندا ہویا رشتے داراں دیاں منتاں کر رہیا سی تے سارا پنڈ اوہدے دوالے کھلو کے اچا اچا ہس رہیا سی۔ ہس ہس کے کسے دے ڈھڈ وچ سول پے گیا، کسے دا موت نکل گیا تے کسے دا پد۔

رجب دو بھیناں اتوں جمیاں سی، نکے ہوندیاں اوہنے آپنیاں بھیناں نال رل کے گڈیاں پٹولیاں نال کھیڈنا، اوہدی ماں اوہنوں منڈیاں والے کپڑے پاؤنے تے اوہنے لاہ کے بھیناں دے کپڑے پا لینے۔ کجھ وڈا ہویا تے اوہدی ماں دھکے نال اوہنوں منڈیاں والے کپڑے پاؤن لگ پئی۔ رو پٹ کے اوہنے کپڑے تے پا لینے پر سر توں چنی نہ لاہونی تے کھیڈنا وی آپنیاں بھیناں نال ہی۔ جے کدے اوہدے گھر زنانیاں اکٹھیاں ہوئیاں اوہنے و چ گھسڑ کے بہنا۔ "رنو کدے جا کے منڈیاں نال وی کھیڈ لیا کر۔" اوہدی ماں جد لڑ بھڑ کے گلی وچ کڈھنا تے تھوڑے چر مگروں اوہنے روندے ہوئے مڑ گھر آ جانا تے گلی چوں منڈیاں دیاں اچیاں اچیاں آوازاں آؤنیاں، "رجو خسرہ، رجو ہیجڑا۔"

رجبے نوں سبھ توں ودھ خوشی اودوں ہوندی سی جد اوہ سرخی پاؤڈر لا کے شیشے وچ آپنے آپ نوں دیکھدا سی۔ ایہہ دیکھ کے اوہدی ماں سڑ بھج جانا۔ اوہ وس لگدے تے گھروں باہر نکلدا ہی نہیں سی پر جے کدے اوہنوں کدے نکلنا ہی پینا تاں اوہنے نکی جہی چنی سر تے لئی ہونی۔ نال اوہدی تور زنانیاں والیاں ہوندی۔ اوہنوں گلی وچوں لنگھدیاں ویکھ کے جیہدا دل نہیں وی سی کردا اوہنے وی اوہنوں چھیڑنا۔ پنڈ دے ویہلڑ تے آوارہ منڈے اوہدی تاڑ وچ رہندے سن۔ اوہناں اوہنوں ڈرا ولا کے باہر لے جانا تے اوہدے مگروں ساری کاروائی دا اشتہار لا دینا۔ اوہ ١٦-١٧ سالاں دا ہویا تے اک دن خسرے اوہناں دے بوہے اگے آ کے بہہ گئے تے آکھن، "اسیں رجاں نوں آپنے نال لے جاناں ایں۔" اوہدے ماں پیو آ کے پٹے، "ساڈا اکو اک چناں ورگا پتر اے تے اؤنترے نکھتے اوہنوں لین آ گئے نیں۔ اوہ کوئی بھیڈ بکری اے جیہڑی اسیں اﷲ واسطے دے دئیے۔" بڑا رولا پیا، پنڈ دے کجھ شرارتی بندیاں خسریاں دی حمایت کیتی، آکھن "خسریاں نوں رجو نوں نال لے جاون دا قانونی حق اے۔ ایہہ جاوے اوہناں نال تے نچے، منگے۔" کجھ بندیاں رجو دے ماں پیو دی حمایت کیتی۔ اخیر تے گل ایہہ مکی کہ خسریاں نوں کجھ دے دوا کے مگروں لاہیا جاوے تے رجو دا ویاہ کر دتا جاوے۔ "اوہ ویاہیا گیا تے اوہنوں گل پیا ڈھول وجاؤنا پوے گا۔ اوہدے گھر زنانی ہووے گی تے اک تے خسریاں نوں مڑ آؤن دی ہمت نہیں پینی، دوجا اوہ اوہنوں آپے مرد بنا لوے گی۔" رجبے دی ماں جا کے آپنی بھین دے پیریں پے گئی تے اوہنے مجبور ہو کے آپنی دھی نزیراں دا ساک دے دتا۔ دن متھے گئے، جنج چڑھی تے لوکاں رج کے ٹھٹھے مذاق کیتے۔ سہاگ رات نزیراں رجبے نوں ساری رات اڈیکدی رہی، اوہ سرگھی ویلے اوہدے کول آیا تے آ کے اوہدے پیریں پے گیا تے رو کے آکھن لگا، "تینوں تے پتہ اے میں کون آن، میتھوں ہوندا ہواندا کجھ نہیں اے۔ جے توں مڑ کے پیکیاں ول جاناں ایں تے تر جاویں۔ جے توں ایتھے ہی رہنا اے تاں تینوں رب نوں حاضر ناظر جان کے میرے نال اک وعدہ کرن پوے گا کہ ایہہ راز توں کسے نوں نہیں دسیں گی۔"

نزیراں قسم کھا کے وعدہ کر لیا۔ سویرے اٹھ کے لوکاں نوں دکھاؤن لئی نہاتی دھوتی۔ چھاہ ویلا ہویا تے اوہدیاں سہیلیاں آ گئیاں تے اوہنوں آ کے چھیڑن لگ پئیاں تے پچھن، "دس کیویں گزاری...۔" دن لنگھن لگ پئے تے نزیراں نوں انج لگا جویں کہ ویہڑھا بدلیا اے، باقی سبھ کجھ اوسے دا اوسے طرحاں اے۔ اوہنے سارا دن گھر دے کم کرنے، شامیں جد اوہنے سوں جانا تے رجبے نوں منڈیاں سد کے لے جانا۔ اوہنے مڑ کے آؤنا تے اوہدے کولوں بو آؤنی۔ نزیراں اوہدے کپڑے لہا کے لکا دینا تے روز سویرے دھو چھڈنے۔ چھ اک مہینے لنگھے تے ایدھر اودھر گلاں ہون لگ پئیاں۔ کڑیاں چڑیاں آ کے نزیراں کولوں مذاق وچ پچھنا تے اوہنے شرما کے ٹال دینا۔ اوہدا کئی وار دل کیتا کہ اوہ آپنے دل دی گل کسے نوں دسے پر جد اوہنے گل کرن لگنا تے اوہنوں آپنی قسم یاد آ جانی۔ اوہنے سنیاں ہویا سی کہ جے کوئی قسم توڑے تاں اوہ کوہڑا ہو کے مردا اے۔ ایہہ سوچ کے اوہدے ساہمنے کوہڑیاں دیاں تصویراں آ جانیاں تے اوہدا سارا وجود کنب جانا۔ دوجے پاسے جد اوہ آپنے نال ویاہیاں ہانناں نوں ویکھدی سی پئی کسے دے ڈھڈ وچ تن مہینیاں دا بال سی، کسے نوں پنجواں مہینہ سی تے اوہدے اندر اک سدھر ہنبلیاں مارن لگ پیندی سی۔ کجھ مہینے ہور لنگھے تے رجبے نوں کراچی نوکری لبھ گئی تے اوہ اوتھے تر گیا۔ اوہ تن چار مہینیاں مگروں مڑ کے آیا تے گھر والیاں واسطے ہور چیزاں توں وکھ نزیراں لئی نویں کپڑے وی لے کے آیا۔ سارے بہت خوش سن پئی اک تے اوہ کماؤ بن گیا سی تے دوجے پنڈ دے بندے اوہدے مگروں لہہ گئے سن۔ دوجی وار فیر جد اوہ مڑ کے آیا تے نزیراں دے ماں پیو اوہنوں پھڑ کے بہا لیا تے آکھن لگے، "اساں کڑی تیرے ماں پیو جاں تہاڈے ویہڑے نال تے نہیں ویاہی۔ توں آؤندا ایں تے پھیرا مار کے تر جاندا ایں۔ جہان وچ ہور بندے وی نوکریاں کردے نیں، اوہناں دیاں زنانیاں گھر دے بوہے ول نہیں ویکھدیاں رہندیاں۔ اوہ آپنیاں زنانیاں نوں نال لے کے جاندے نیں۔" رجبے اوہناں نال وعدہ کیتا کہ اوہ کراچی جا کے وکھرا مکان لبھ کے نزیراں نوں سد لوے گا۔ اوہنے اوہو ہی کیتا تے نزیراں کراچی چلی گئی۔ اوتھے جا کے ہنوں پتہ لگا کہ رجبا مالشیا اے۔ اوہ روز شامیں گھروں جاندا تے ادھی رات مگروں مڑ کے گھر آؤندا۔ بو، غلاظت تے پیسیاں نال بھری جیب۔ نزیراں نوں کوئی تکلیف نہیں سی۔ رجویں روٹی، کپڑیاں دے ڈھیر، ون ون دی جتی تے رجبا اوہدی پیراں ورگی خوشامد کردا سی۔ نزیراں کجھ وار جد مڑ کے پنڈ گئی تے آپنے نال کپڑیاں تے دوجے سامان دا گڈا لد کے لے گئی۔ اوہنے آپنے پیکیاں سوہریاں توں وکھ آپنیاں سہیلیاں تے آنڈھناں گوآنڈھناں نوں وی چیزاں دتیاں۔ اوہناں دے ویاہ نوں تن سال ہو گئے سن تے زندگی دا نظام اوسے لیہے تریا جا رہیا سی۔

چھیکڑلی وار جد اوہ پنڈ آئی تے کجھ دناں مگروں اوہدی ماں اوہدے کھیہڑے پے گئی تے پچھے، "تینوں ہے کیہ، تیرے نال دیاں دے بال جم کے جوان ہون والے نیں تے توں اوسے طرحاں دی جھوٹی ایں۔" نزیراں آپنی ماں توں جان چھڈاؤن لئی بڑا زور ماریا پر اوہدی ماں اوہنوں لیس بن کے چمبڑ گئی۔ جد نزیراں نوں بھجن لئی کوئی راہ نہ لبھا تے اک کے آکھن لگی، "ماں میں سونہہ کھاہدی ہوئی سی جے توں مینوں کوہڑیاں ہون ہی دینا ایں تے فیر مینوں دس کہ توں انھی سیں جد توں میرا رشتہ دتا۔ میں کوئی ککڑی تے نہیں تے میں ہوا یاں آنڈا دیواں گی۔ کدی کسے زنانی دا دوجی زنانی نال وی بال ہوئیا اے؟" نزیراں دی ماں ایہہ گل سن کے ہکی بکی رہ گئی تے آکھن لگی، "اگ لگے ایہو جیہے رزق نوں اسیں آپنی دھی بے اولاد تے نہیں بٹھائی رکھنی۔ اوہ ایس جہان توں اؤتری نکھتری تر جاوے۔ اسیں اگے جاکے رب نوں کیہ جواب دیواں گے؟" نزیراں پیکیاں دے گھر بہہ گئی۔ رجبا بڑا اؤکھا ہویا، اوہنوں پکی پکائی لبھدی سی، دھوتے ہوئے کپڑے ملدے سن، صاف ستھرا گھر تے دھوتے مانجے بھانڈے۔ اوہنے کجھ مہینے تے اڈیکیا، فیر آپنے ماں پیو نوں نزیراں نوں لین لئی گھل دتا۔ اوہناں جا کے جد نزیراں نوں تورن دی گل کیتا، اگوں نزیراں دی ماں ساری گل کھولہہ کے سنا دتی۔ اوہدی گل سن کے رجبے دی ماں کد پئی تے آکھن لگی، "جے ایہنے کوئی ہور یار لبھ لیا تے وکھری گل اے، میرے شینہ ورگے پت تے تہمت لاؤندی نوں حیا نہیں آؤندا۔ لیراں پائی پھردی فقیرنی نوں اوہنے پشاکاں پوا دتیاں نے تے روڑی توں چک کے ملکہ بنا کے تخت تے بٹھا دتا اے، ایہناں رج نہیں پچیا۔" فیر کیہ سی، اک یدھ شروع ہو گیا۔ دوہاں بھیناں دے منہ وچ جو آیا، اوہناں آکھیا۔ اوہ ایناں سنگھ پاڑ پاڑ کے لڑیاں کہ پورے پنڈ اوہناں دی لڑائی سنی۔ ہن تیک جے کسے نوں رجبے دے بھیت دا نہیں وی سی پتہ تے اوہنوں پتہ لگ گیا۔ نزیراں پکی پیکیاں دے گھر بہہ گئی۔ کجھ چر تے رجبا کراچی وچ آپنا کاروبار کردا رہیا پر اک دن پولیس نے اوہنوں پھڑ لیا تے اوہدے تے پیشہ کرن دا پرچہ کٹن لگی تے اوہ وڈھی دے کے چھٹ گیا پر اگلے دن سامان بنھ کے پنڈ آ گیا۔ پنڈ آیا تے فیر اوہدی پرانی زندگی چالو ہو گئی۔ کجھ چر پہلاں پنڈ دے کجھ شرارتی بندیاں آ کے اوہدے ماں پیو نوں ڈرایا کہ خسرے مڑ اوہناں دے گھر آؤن والے نے۔ ایہہ سن کے رجبے دے ماں پیو فٹافٹ نزیراں نوں طلاق دوا کے رجبے لئی اک ہور رشتے لبھ لیا۔